Hoe het zenuwstelsel m.n. de Nervus Vagus reageert op prikkels van buitenaf en binnenin met verbinden, vechten, vluchten of verstarren. En hoe je van overleven meer naar leven komt.

Misschien heb je er nog nooit over gehoord, de Polyvagaal theorie van Stephen Porges. Hieronder zie je een afbeelding van die theorie die vooral laat zien dat alles met veiligheid te maken heeft en wat er nu precies gebeurt wanneer we ons onveilig voelen. Het gaat hier over 3 systemen; het parasympatische zenuwstelsel die de nervus vagus op 2 manieren kan activeren en het sympathische zenuwstelsel.

De nervus vagus is de 10e hersenzenuw, ook wel de zwervende zenuw genoemd. Deze gaat vanuit onze hersenen door al onze organen. Er zijn 2 takken, de ventrale (groene vlak) en de dorsale (rode vlak).

De Ventrale tak: Als deze geactiveerd is, voelen we ons ontspannen, zijn we mindful, creatief en open, en in verbinding met onszelf en onze omgeving. Zoals je kunt zien aan de rechterkant, wanneer de ventrale tak is geactiveerd, heeft dit een positieve invloed op je fysieke functies. De vertering gaat goed, je immuunsysteem werkt prima, je voelt je vitaal etc.

De Dorsale tak: Als deze geactiveerd is, voelen we ons lamgeslagen, we bevriezen, voelen ons niet meer in verbinding, niet met onszelf, noch met ons lichaam. Maar ook niet in verbinding met onze omgeving en kunnen we last krijgen van schaamte en in please-gedrag vervallen. Ook heeft dit negatieve effecten op onze gezondheid zoals we aan de rechterkant kunnen lezen. Onze hartslag, bloeddruk en ademhaling wordt minder. Endorfines (hormoon) die pijn onderdrukken, worden meer geproduceerd en hierdoor kun je je verdoofd voelen. Ook verandert onze gezichtsuitdrukking en lezen we die van een ander minder goed. We maken minder oogcontact en dus ook minder verbinding etc. Je ziet in het rode vlak links onderin ook “I can’t” staan, dit is het algehele gevoel wat je hebt als je bevriest, je kunt jezelf niet in een staat van veiligheid brengen.

Het sympathische zenuwstelsel ofwel stress systeem: Zodra we ons enigszins onveilig voelen, zal het overlevingssysteem van vluchten en vechten aan gaan. Daarom lees je links onderin het gele vlak ook “I can” staan. Je kunt jezelf nog in veiligheid brengen. Soms wordt dit systeem maar heel even geactiveerd, bijvoorbeeld als je alleen binnenkomt op een feestje waar je niemand kent. Het liefst wil je dan misschien omdraaien en weggaan. Maar als er dan onverwacht direct een paar vrienden naar je toe komen die je hartelijk begroeten, zakt die vluchtrespons direct. Op de afbeelding ga je dan aan de linkerkant via de zwarte lijn even vanuit het groene vlak naar boven, naar het gele vlak, je zakt dan weer snel terug in de ontspanning (het groene vlak) want je voelt je weer veilig.

Maar wat als de situatie voor jou echt heel onveilig voelt? Op hetzelfde feestje komen er een paar vreemde mensen naar je toe die al een slok op hebben en spreken je luidruchtig aan en worden handtastelijk. Je wilt wel weg (vluchten) maar ze houden je tegen. Hier ga je dan via de zwarte lijn links naar boven en zelfs verder vanuit het gele vlak naar het rode vlak! Wat gebeurt er? Je bevriest! Je schaamt je over al die aandacht, je probeert nog vriendelijk te blijven (please gedrag) en je voelt je hulpeloos.

Wanneer je via de zwarte lijn vanuit het rode Freeze-vlak naar de deactivatie wilt, dus rechts weer naar beneden, kom je zoals je ziet weer eerst in het gele Fight/Flight gebied. Dan kunnen er 2 reacties ontstaan. 1. Je kunt je herpakken en gaat alsnog weg, vluchten dus. Of 2. je vecht, in dit geval met woorden door bijvoorbeeld op een heel duidelijke toon je grenzen aan te geven. Als een van die reacties tot gevolg heeft dat je je daarna weer veilig voelt, zak je verder af naar beneden en kom je weer in het groene vlak, de ontspanning of “social engagement” .

Mensen die al op jonge leeftijd met veel stress situaties te maken hebben gehad, of trauma hebben meegemaakt, zitten vaak vast in het rode vlak, de bevries-stand. Zij hebben al jong geleerd om zich aan te passen, op de achtergrond te blijven of afstand te nemen van hun omgeving (onzichtbaar maken). Zij spelen een rol (FAWN) en hebben vaak een lage eigenwaarde. Zij hebben dan een copingstrategie ontwikkeld. Doordat de verbinding met anderen moeizaam verloopt, kunnen ze zich eenzaam en/of depressief voelen. Grenzen aangeven of Nee zeggen is een enorme uitdaging want dan bestaat de kans om afgewezen te worden en helemaal nergens meer bij te horen. Ook hebben ze door alle fysieke reacties vaak te maken met een slechte gezondheid. Dit kan hen een leven lang achtervolgen.

Natuurlijk kun je ook op latere leeftijd met flink wat stress of trauma te maken krijgen. Zoals het verlies van je baan, een relatie die stuk loopt of een fysiek trauma zoals een gecompliceerde beenbreuk waardoor je maanden niet kunt lopen en moet revalideren. Ook dan reageert het zenuwstelsel op precies dezelfde manier en kun je vast komen zitten in de bevries-stand. Je bent continu aan het overleven en het voelt allemaal behoorlijk uitzichtloos.

Hoe verder?

Zoals de afbeelding laat zien, kun je via de rechterkant van de zwarte lijn vanuit het rode vlak naar beneden(deactivatie). Maar je komt dan wel eerst weer in het gele Fight/Flight vak. Je kunt dan weer last van angsten of boosheid en frustratie krijgen. De valkuil is dat je in die stress stand zo’n naar gevoel krijgt, of jezelf een loser vindt dat je weer terugschiet naar boven in het rode vlak, in de bevries-stand.

De oplossing is om in die deactivatie contact met je lijf te maken, te blijven voelen, de emotie er gewoon te laten zijn. Dus niet inhouden of negeren. Sommigen lukt het om die deactivatie op eigen houtje te doen, anderen hebben wat hulp nodig van een coach of therapeut.

Wat kun je zelf doen?

Je kunt de ventrale tak van de nervus vagus die zorgt voor ontspanning zelf meer activeren om dus weer meer in dat groene vlak te komen. Dat kan door het lichaam te gebruiken en/of met zachte bewegingen te werken:

• Oormassage
• Ontspanningsmassage
• Oogoefeningen
• Feldenkrais oefeningen
• Yoga
• Dansen
• Ademhalingsoefeningen
• Wandelen

Veel van deze oefeningen kun je zelf gemakkelijk op internet/YT vinden

Maar ook kun je voor begeleiding kiezen: Een breinconnectie-behandeling (via Sanitas). Of extern via TRE (trauma release exercises)

Kijk voor jezelf eens of je via de afbeelding kunt zien waar jij het meeste zit. In het groene, gele of rode vlak. Herken je dat je veelal in geel (Fight/Flight) of rood (Freeze) zit, weet dan dat er zonder teveel over je trauma of stress te praten (en dus zonder continue herbeleving), oplossingen zijn.

Wil je meer weten? Neem gerust contact op.