In het vorige blog is het onderwerp narcisme al besproken. Wanneer je dat leest, denk je waarschijnlijk aan volwassenen. In dit blog beschrijf ik hoe het is voor kinderen om met narcistische ouders op te groeien.

Let wel: Ook hier weer wordt in dit blog in het algemeen “hij” gebruikt in verwijzing naar de narcistische ouder, maar dit kan evengoed als “zij” gelezen worden.

Geen Empatie, geen Liefde

Narcisten kunnen niet echt van hun kind(eren) houden op een oprechte en onvoorwaardelijke manier. Niet alleen stelt een narcist altijd voorwaarden, maar ook het empathisch vermogen ontbreekt.

Net als wat bij volwassenen gebeurt, iemand die zich kwetsbaar opstelt en zijn authentieke zelf wil zijn, ofwel zijn bestaansrecht uitleeft, zal een narcist gaan devalueren, dus ook zijn kind(eren).

Een kind van een narcistische ouder wordt geacht in dienst te staan van die ouder, in zijn behoeftes te voorzien (en zeker niet in die van zichzelf), zijn regels op te volgen en zeker niet slimmer, beter of mooier te zijn. Als kind kun je troost, complimentjes, hulp of genegenheid wel vergeten. En je eigen weg gaan, is absoluut niet de bedoeling. En dit kan doorgaan tot ver in je volwassen leven.

Gouden Kind en Zwarte Schaap

Een narcistische ouder heeft vaak een lieveling, “het gouden kind” zoals dat in vaktermen heet. Een prinsesje of een prins wat altijd de aandacht krijgt, niks fout kan doen, op handen gedragen wordt en zelfs tegen een ander kind uit het gezin opgezet wordt. Zo’n ander kind is dan “het zwarte schaap”, dat door de ouder (en desnoods samen met het “gouden kind”) vernederd, gepest of verraden wordt en altijd als schuldige aangewezen wordt. Deze gezinsdynamiek is bijzonder toxisch en gaat vaak gewoon door als kinderen van een narcistische ouder, volwassen zijn.

Het “gouden kind” kan zomaar door deze opvoeding zelf narcistische trekjes- of een narcistische persoonlijkheidsstoornis ontwikkelen. Het “zwarte schaap” kan gemakkelijk de super-empaat worden.

Nooit goed (genoeg)

Het pijnlijke is dat wanneer je als kind denkt dat je het nooit goed doet, je vindt dat je steeds beter je best moet doen, dat het allemaal aan jou ligt en dat je beter je mond kunt dichthouden omdat tegenspraak niet geduld wordt. Zodoende ben je als kind altijd op jezelf aangewezen en hulp vragen is zwakheid tonen (dus gevaarlijk. Eenmaal als volwassene zal je dit ook liever niet doen, het zit gewoon niet in je systeem). Dit leidt tot een constant gevoel van onveiligheid, eenzaamheid, schuld, schaamte en stress.

Narcistische strategieën

Een narcistische ouder vindt het geen probleem om de privacy van het kind te schenden. Dagboeken worden gelezen, spullen worden zonder pardon of kennisgeving weggegooid en in spel of communicatie met een vriendje zal de ouder zich continu bemoeien. Vrienden van het kind zullen, eenmaal een op een met de ouder, afgekeurd worden, of niet meer welkom zijn. Vrije tijd zal opgeëist worden om klusjes te doen of bestempeld worden als lui gedrag. Heeft het kind iets bijzonders gepresteerd, zal de narcistische ouder tegenover ander pochen over hoezeer het dat van betreffende ouder heeft geleerd, maar tegen het kind zelf zal het afwijzend reageren. Het kind hoeft immers niet te denken dat het trots op zichzelf mag zijn want dat staat gelijk aan opschepperij of arrogantie.

Zie je er leuk uit, de narcistische ouder zal altijd wel een krenkende opmerking maken over je uiterlijk: “Je broek zit te strak, ben je aangekomen?”, “Ik kan niks met dat haar van jou” als jouw haren hardhandig geborsteld worden”. En kritiek op jou in het bijzijn van anderen, heet altijd een “grapje” en dan ben je kleinzerig als je sip kijkt.

Als het kind niet reageert zoals gewenst, kan het bovendien uren of dagen een stilte-behandeling krijgen, met lijfstraffen geconfronteerd worden of constant gecontroleerd en gedevalueerd worden.

Kortom de narcistische ouder bedient zich tegenover het kind dus van dezelfde strategieën als bij volwassenen; devaluatie, manipulatie, negeren, passieve agressiviteit, blameshifting en gaslighting. Het verschil is alleen dat een kind verbaal helemaal niet op kan tegen de ouder, maar ook emotioneel en fysiek niet opgewassen is tegen dit misbruik.

Het kind is dus altijd op zichzelf aangewezen, moet zichzelf staande zien te houden en is gewend geen hulp te krijgen. Dientengevolge zal het kind nooit een eigen identiteit en gezonde eigenwaarde ontwikkelen, zich gehoord of gezien voelen, en daardoor denken dat het geen bestaansrecht heeft.

Fysieke problemen

Kinderen van narcistische ouders kunnen slaapproblemen ontwikkelen en daardoor concentratieproblemen hebben wat zich soms terug laat zien in verminderde prestaties (op school, in sport) en daar volgt dan weer een straf of afwijzing op.

Ze kunnen vaker ziek zijn en of dat al niet vervelend genoeg is, een narcistische ouder zal daar niet van gediend zijn. Verwacht geen liefdevolle verzorging of begrip, want jij als kind bent ze nu tot last en zij staan niet meer in het middelpunt van de belangstelling.

Het zieke kind kan opmerkingen te horen krijgen als: “Je stelt je aan”, “Wat ben jij zwak”, “Dit doe je om aandacht te krijgen” en “Wat jij hebt, had ik nog veel erger” of “Weet je hoe beroerd of moe ik me nu voel? Je bent echt een egoïst nu” tot aan “Door jou kan ik nu niet gaan werken en hebben we minder geld voor eten. Wil je soms dat we honger lijden?”

Door de reactie van de narcistische ouder zal een kind zijn lichamelijke signalen steeds meer gaan negeren, pijn gaan verbijten en steeds vaker op zijn tenen gaan lopen om dit soort reacties en de emotionele impact te voorkomen. Dus over eigen grenzen gaan kent bij het kind niet alleen een psychische kant, maar ook een fysieke kant.

Parentificatie

Ouders nemen normaliter de verantwoordelijkheid voor hun eigen behoeften en gevoelens voor hun rekening. Soms lukt dat tijdelijk niet en is het normaal dat je dat als kind even doet, als je daarna maar weer kind mag zijn. We noemen dit constructieve parentificatie.

Bij destructieve parentificatie word je als kind verantwoordelijk (gemaakt) voor hoe je ouder(s) zich voelen en verwissel je dus van rol. Het probleem is dat jouw gevoelens er dus helemaal niet toe doen en dat schaadt je emotionele ontwikkeling.

Als een van je ouders of beiden fysiek en emotioneel niet voor je kunnen zorgen of hun behoeften en gevoelens op jou projecteren, herken je dat niet.

In het geval van een narcistische ouder ontwikkel je ook nog eens een antenne hiervoor, je bent continu alert. Je vult uit loyaliteit, maar ook (onbewust) om interne veiligheid te creëren, zijn/hun behoeften in. Zolang jij maar zorgt dat het met je ouder(s) goed gaat, ben jij veilig. Dit coping/overlevingsmechanisme zorgt ervoor dat je weliswaar de situatie aan kunt, maar het gaat ten koste van het kind-zijn, gezonde hechting en eigen behoeften.

Het kan ook zijn dat je continu aan het pleasen bent omdat er anders met boosheid gereageerd wordt. Of dat de narcistische ouder jou als mediator bij ruzies met de partner inzet (en je zo tegen de andere ouder uitspeelt) . Of dat je als huishoudster fungeert omdat de narcistische ouder dat werk te min vindt, of klaagt dat hij/zij al zoveel voor je gedaan heeft en jij mag wel iets terug doen (Assepoester).

Deze patronen/programma’s werken allemaal door als het kind volwassen wordt:

• Je hebt moeite met grenzen stellen
• Durft geen NEE te zeggen
• In communicatie durf je niet voor jezelf op te komen
• Je analyseert alles dood en vergoelijkt degene die jou misbruikt, alleen maar om niet te hoeven voelen
• Je voelt je heel snel verantwoordelijk in allerlei situaties, zolang jij het roert overneemt, kun je jouw innerlijke veiligheid creëren
• Je bent perfectionistisch en wilt altijd in controle zijn. Bang voor de gevolgen en reacties van anderen en dat “het” fout gaat (en dan is het jouw schuld). Loslaten en ontspannen is jou onbekend
• Je bent continu aan het pleasen om vooral ook goed genoeg gevonden te worden. Dit doe je in je persoonlijke leven, op je werk en in relaties.
• Je hebt vaak en veelvuldig last van schaamte- en schuldgevoelens
• Je hebt de neiging om te vluchten als de spanning hoog oploopt
• Je kunt niet met complimenten omgaan (gevaar voor opschepperij en arrogantie)
• Je hebt last van een continu aanwezige innerlijke criticus (de stem van je narcistische ouder wiens negatieve en afwijzende overtuigingen de jouwe zijn geworden)

Programmering en Polyvagaal Theorie (overlevingsstrategieën)

Wie mijn vorige blogs over Herprogrammeren en de Polyvagaal Theorie (m.b.t. coping) heeft gelezen, herkent de stressreactie (vooral vluchten- Angst) en de Bevries reactie (pleasen, schaamte, schuld, dissociatie). De fysieke en mentale gevolgen zijn op de lange duur: depressie, burn out, fysieke pijn, blessures en chronische klachten.

Op relationeel gebied loopt het vaak mis omdat het kind eenmaal volwassen, energetisch een partner aantrekt die met een zelfde trauma te maken heeft. Vaak trekken empaten onbewust en onbedoeld narcisten aan. Omdat het brein een overlevingsstrategie ontwikkeld heeft op het narcistisch gedrag van de ouder, wordt het gedrag van de partner herkent als normaal en vaak duurt het heel lang voordat het besef komt dat er sprake is van een (herhaalde) toxische relatie.

Flying Monkeys

Vooral in het geval van een ouder met verborgen narcisme kan het zo zijn dat de omgeving nooit iets in de gaten gehad heeft, sterker nog dat jij als kind zwart gemaakt werd bij familie en vrienden van je ouder(s) en een moeilijk en ondankbaar kind genoemd werd. Dus ook in een ouder-kind relatie bedient een narcistische ouder zich van Flying Monkeys.

Eenmaal volwassen, kunnen ook in je eigen vriendenkring anderen jouw zorgen of gevoelens wegwuiven met opmerkingen als dat iedereen wel gedoe in zijn jeugd heeft gehad of dat je inderdaad wel eens zwaar op de hand kunt zijn. Enorm pijnlijk en frustrerend.

Heling

Pas als het contact verbroken wordt en de toxische (gezins)dynamiek verlaten wordt, kan iemand echt gaan helen. Het doorzien van de programmering en gewoontes kan enorm lastig zijn. Je bent immers zo gewend om de schuld te krijgen van alles, of je verantwoordelijk te voelen, ook voor alles wat fout gaat, dat je best lang kunt denken dat het allemaal aan jou ligt. Eenmaal op het punt van herkenning aangekomen, door bijvoorbeeld via allerlei mogelijke kanalen informatie te verzamelen, kan het hard aankomen dat je van je onschuld, je kind-zijn en authenticiteit beroofd bent. Tel daar bij op dat je nooit onvoorwaardelijke liefde van je ouder(s) ontvangen hebt. Dit kan heel veel verdriet en boosheid opleveren en dat is volkomen normaal en zelfs nodig om eindelijk weer te gaan voelen. Hoe je van jezelf kunt houden, kan dan een enorme uitdaging zijn, want nergens en van niemand heb je daar een voorbeeld van, of ondersteuning in, gehad. Heb daarom bij het loskomen van die kind emoties vooral compassie met jezelf en zoek een vangnet van begripvolle vrienden….al is het er maar 1. Met veel geduld en goede begeleiding kun je gaan beginnen met helen en je authentieke leven stap voor stap gaan leven.