De term beschrijft een overlevingsmechanisme, ontstaan in veruit de meeste gevallen uit een trauma in de kindertijd. Hier gaat het dus om aangeleerd gedrag, waarbij je je verantwoordelijk voelt voor het welzijn van de ander, please-gedrag vertoont en jouw gevoelens ondergeschikt maakt aan die van de ander. Dit gedrag ontstaat vaak als je opgroeit in een disfunctioneel gezin waar je niet in je basisbehoeften; Veiligheid, Liefde en Grenzen, bent voorzien.

Bevries-stand

Wie mijn Blog Polyvagaal Theorie heeft gelezen, herkent dat please-gedrag uit het rode vlak, de Freeze-stand. Nog meer kenmerken van deze Bevries-stand zijn; schuld en schaamte, dissociatie, een rol spelen, verdoofd voelen, hulpeloosheid en mogelijk maar niet noodzakelijk, flink wat bijbehorende fysieke klachten.

Continu aanpassen

Waar het op neer komt is dat je, anders dan in de Ontspannings-stand (groene vlak in de Polyvagaal Theorie), niet meer goed in verbinding bent met jezelf. Door het please-gedrag weet je niet goed wat je nou echt wilt of belangrijk vindt en wie je nou werkelijk bent. Dit kenmerkt zich vooral in relaties zoals ouder-kind, baas-werknemer, vriendschappen en liefdesrelaties. In feite vraag je onbewust steeds om erkenning of liefde door je continu aan te passen aan de ander, geen grenzen aan te geven en je pijn of gevoelens te negeren.

Kenmerken

Omdat Codependentie onbewust gedrag is, merk je misschien niet eens dat je deze overlevingsstrategie ontwikkeld hebt. Als je later vaak problemen in relaties ondervindt, ben je zelfs geneigd om te denken dat het allemaal aan jou ligt en dat je nog beter je best moet doen. Laat dat nou net een van de kenmerken zijn van Codependentie.

Misschien herken je jezelf wel in het rijtje :

• Geen grenzen kennen, of durven aangeven
• Geen Nee kunnen of durven zeggen
• Jezelf wegcijferen
• Niet voor jezelf opkomen, laten overreden
• Boosheid van anderen accepteren en/of goed praten
• Niet goed in contact kunnen komen met je eigen gevoelens
• Je eigen boosheid of verdriet niet begrijpen of negeren
• Je continu richten op de gevoelens van een ander
• Nooit echt ontspannen zijn en de situatie of ander voortdurend “scannen”
• In controle willen zijn of perfectionisme
• Problemen en nare gevoelens bij anderen proberen te voorkomen of te fixen
• Niemand willen teleurstellen
• Ruzie proberen te voorkomen
• Vaak een schaamte- en/of schuldgevoel
• Moeizame relaties
• Bang voor verlating of afwijzing
• Laag gevoel van eigenwaarde

Programmering

Vooral de laatste twee kenmerken blijven juist door dit coping-gedrag in stand omdat je niet jezelf durft te zijn of, niet eens weet wie je eigenlijk bent of welke normen en waarden belangrijk voor je zijn. Als je ook nog eens het stemmetje in je hoofd (innerlijke criticus) gelooft dat je niet goed genoeg bent, blijft dit programma continu draaien. Want dat is dit overlevingsmechanisme, een programmering. Een programma zorgt ervoor dat je brein alles wat het leert, normaliseert. Je draait dit programma op automatische piloot af en vindt het vanzelfsprekend dat jij je gedraagt zoals je doet (als je er überhaupt iets van vindt), en ook dat je steeds dezelfde reacties terugkrijgt, gewoon omdat je brein niet beter weet.

Liefde en erkenning verdienen

Als je als kind geen liefde of erkenning ontvangen hebt maar geleerd hebt dat liefde voorwaardelijk is (dat je er iets voor moet doen) zal jouw zenuwstelsel jou willen laten overleven voor jouw veiligheid. Immers, een kind wat niet gezien of gehoord wordt, overleeft niet zonder de aandacht van zijn ouder(s). Hier zit een aangeboren verlatingsangst onder die eigenlijk vertaald kan worden als doodsangst. We zijn van nature vooral afhankelijk van onze moeder, zij voorziet ons van (borst)voeding. Als je die voeding niet krijgt, zal jouw systeem via communicatie in de vorm van huilen, dat proberen over te brengen. Misschien wordt dat al in de babytijd genegeerd, maar helemaal als je eenmaal kind bent, kan een ouder jou duidelijk maken dat “uitspreken” of jouw emoties zoals angst of verdriet tonen, niet gewenst zijn en dat je lief moet zijn. Dat betekent hard werken om liefde te verdienen, maar ook om je eigen emoties te negeren. Hier ontstaat het aanpassen dus al en eigenlijk ook zelfafwijzing.

Sommige kinderen zijn niet gewenst en dat kan zelfs uitgesproken worden door een ouder. Ook hier ontstaat onveiligheid, maar ook al het gevoel niet goed genoeg te zijn. Je gaat elke keer weer opnieuw op zoek naar aandacht, erkenning en liefde vanuit hetzelfde programma. En dat herhaal je als je eenmaal volwassen bent, ook in relaties.

Ontbreken van basisbehoeften

Kortom, je wordt dus niet in je basisbehoeften voorzien. Eigenlijk ben je niet goed gehecht want dat ontstaat alleen maar als je mag zijn wie je bent en je gevoelens erkend worden. Dat veilige hechten zal in de loop van je leven altijd een probleem geven. Relaties verlopen niet soepel en je voelt je zelfs aangetrokken tot mensen met dezelfde trauma’s of zelfafwijzing. Dit wordt Trauma Bonding genoemd. Jij vervult dan vaak de taak de ander bevestiging en liefde te geven. De initiële reactie van de ander kan positief zijn, dat stemt jou dan gelukkig. Maar omdat de ander afhankelijk is van jouw bevestiging en liefde en vice versa, zal het proces van traumaverwerking niet of nauwelijks op gang komen. In deze relatie is er dan ook geen sprake van veilige hechting en kan verlatingsangst ontstaan, wat vervolgens weer kan uitmonden in controle- en/ of claimgedrag. Meestal houdt een van de twee partners het niet meer vol en stapt (vaak veel te laat) uit de relatie. Dit patroon/programmering blijft zichzelf maar herhalen als de onderliggende basisbehoeften niet vervuld worden. En er is er maar 1 die dat kan doen, dat ben je zelf.

Klachten door Codependentie

Codependentie kan een voedingsbodem zijn voor relatieproblemen, (relatie)verslaving, verlatingsangst en depressies of Burn out, maar ook voor chronische pijnklachten, zeker als je steeds over je eigen grenzen gaat. Die pijn kun je letterlijk vertalen als de pijn van je eigen emoties die je weggestopt hebt.

Gedrag veranderen door inzichten

Gelukkig kun je Codependentie als overlevingsgedrag veranderen, maar het is een uitdaging. Meestal heb je daar goede ondersteuning of begeleiding bij nodig, maar misschien kun je zelf al wat inzichten verkrijgen. Hier wat tips:

1. Begrijp hoe codependentie er uit ziet voor jou. Bijvoorbeeld:

• Je vindt jezelf gemeen als je Nee zegt, of schuldig als je voor jezelf opkomt
• Je voelt je gespannen om maar alles soepel te laten gaan in je relatie of vriendschap
• Het voelt alsof anderen controle over je leven hebben of het tegenovergestelde, jij wordt beschuldigd als zijnde een control freak

2. Reflecteer op waar jouw relatie/verwachtingen vandaan komen. Mogelijke bronnen zijn:

• Emotioneel- en relatie verleden
• Familie patronen
• Sociale druk

3. Creëer grenzen voor jezelf en je relaties door:

• Het bepalen en leven van jouw kernwaarden
• Jezelf te veranderen ipv anderen te veranderen
• Tijd te nemen elke dag te reflecteren

4. Weersta de drang om op te lossen, te controleren of redden

• Oefen tegen jezelf te zeggen: “Ik kan werkelijk niet weten wat de ander wil of nodig heeft; alleen die ander weet dat“

5. Stel je eigen groei tot prioriteit

• Oefen NEE zeggen
• Plan elke week tijd voor een hobby of een project waar je van houdt
• Luister actief naar je self-talk/ innerlijke stem
• Doe herprogrammerings- én Nervus Vagus oefeningen

Om te leren herprogrammeren, kun je deelnemen aan de Cursus Herprogrammeren. Hier leer je ook Nervus vagus oefeningen, maar deze kun je ook op internet vinden. En heb je ondersteuning nodig, neem gerust contact met me op.